KATA PENGANTAR
“Om Suastiastu”
Puji syukur kami panjatkan kehadapan Ida Sang Hyang Widhi Wasa karena atas asung kerta wara nugraha beliaulah kami dapat menyelesaikan tugas paper “Media Pendidikan”tepat pada waktunya. Kami menyadari tugas kami ini masih banyak kekurangan dan jauh dari kata sempurna, untuk itu kritik dan saran dari pembaca sangat kami harapkan untuk kesempurnaan tugas kami selanjutnya. Semoga tugas kami ini memberikan manfaat bagi pembaca.
“Om Santih,santih,santih om”
Singaraja,
Penyusun
BAB I
PENDAHULUAN
1.1 Latar Belakang
Banyak sekali cerita rakyat di Bali yang popular dan mengandung sesuluh hidup dan berkembang di masyarakat. Salah satunya adalah cerita I Cupak teken I Grantang, yang banyak dikenal dan banyak dipentaskan. Kemudian sesuai dengan perkembangan zaman dimana masyarakat bali sudah tergerus dalam pergaulan modern dan global, sehingga kearifan local sering kali terabaikan dan seperti kita ketahui bahwa generasi muda saat ini lebih cenderung dengan apa yang mereka import dari luar. Mereka kurang menyukai atau tidak ada perhatian terhadap cerita Rakyat Bali yang memeiliki sepiritual yang tinggi. Mereka lebih terbius budaya dan gaya hidup yang konon lebih modern.
Sebagai sebuah cerita rakyat, cerita ini dikemas sedemikian rupa sehingga pembaca dibawa fikirannya kea lam yang mencerminkan bagaimana kehidupan orang bali dalam kesehariannya secara tradisional. Kemudian diselipkan dengan nuansa budaya, adat, keindahan alam serta sesuluh hidup yang sudah tentunya berdasarkan nilai-nilai ajaran Hindu Dharma dengan harapan cerita akan menjadi lebih menyatu dan lebih menarik dimata pembaca.
1.2 Rumusan masalah
Dari latar belakang diatas, saya akan mengambil permasalahan sebagai berikut:
- Apakah unsure semiotik dan hermaniotik dari satua I Cupak teken I Grantang?
- Apa sajakah unsur intrinsik yang membangun satua I Cupak teken I Grantang?
- Adakah unsur ektrinsik yang membangun satua I Cupak teken I Grantang?
1.3 Tujuan Penulisan
- Tujuan Umum
Untuk mengingatkan masyarakat khususnya generasi muda sekarang akan pentingnya nilai-nilai luhur budaya dan sepiritual yang dimwariskan oleh para leluhur terdahulu dan sebagai sebuah dokumentasi kebudayaan.
- Tujuan Khusus
· untuk melengkapi tugas mata kuliah Telaah Prosa Bali Tradisional.
· Untuk mengetahui unsure semiotic,hermaniotik,unsure intrinsic dan ekstrinsik yang membangun satua I Cupak teken I Grantang
BAB II
PEMBAHASAN
I Cupak Teken I Grantang
Ada katuturan satwa, I Cupak teken I Grantang.Manyama ajaka dadua.I Cupak ane kelihan, I Gerantang ne cenikan. I Cupak gobane bocok, kumis nyempe, kales brenges,bok barak, kekeh alah duk. Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara acepok.Nanging adine, I Gerantang elen pesan. Pangadegne lanjar, goba alep asing anake nepukin makejanngedotang. Kemikane manis tur anteng magarapn.
Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike. I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak teka uli malali.
Yadiastun keto bikas beline, nanging alus penampine I Grantang.I Grantang memunyi alus “kema beli malunan mulih!Tiang lakar manjus malu bedik”.I Cupak masaut gangsar “nah lamun keto kola lakar malunan mulih adi”.I Cupak laut majalan mulih.Suba joh liwat uli sig I Grantange, ditu lantas I Cupak maguyang di endute kanti awakne daki misi endut.I Cupak nyaru majalan mulih jlempah-jlempoh.
Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut nyagjag laut nakonin “cening-cening bagus, ngdiang cening padidi mulih?Adin ceninge dija?”Masaut lantas I Cupak sambilanga ngeling “kola anak uling semengan matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”.Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.Lege keneh I Cupake ningeh bapane pedih teken I Grantang.Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna bapa ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija cai maan ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba keto keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan bapane ento. Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin tiange I Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah.I Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit kenehne ningeh munyin bapane.
Suba joh I Grantang liwat, teka lantas I Cupak nakonang adine I Grantang. “meme.. bapa.., adin kola dija?” masaut bapane getar “adin I Dewane suba tigtig bapa, suba tundung uli jumah. Jani apang tawanga rasane mayuse ento”.Maraketo pasaut bapane, I Cupak ngeling gelur-gelur tur ngomong “ngudiang ketang bapa adin kolane?Adi tundung bapa adin kolane?Ija jani alih kola adin kolane? Anak kola..anak.. anak kola ane mayus magae. Ngdiang adin kolane tundung bapa?” ningeh munyine I Cupak keto, dadi engsek tangkah meme bapane marasa teken dewek pelih. “jani kola lakar ngalih adin kolane . gaenang kola takilan!” Mesepan-sepan memene ngaenang I Cupak takilan.
Kacerita jani I Cupak ningal umah ngalain meme bapane lakar ngruruh I Grantang. Gelur-gelur I Cupak ngaukin adine “adi..adi.. adi Grantang.. ene kola teka ngaba takilan.. adi!” Pamragat, bakat baana nutug adine, tepukina di tengah alase. Ditu lanas I Cupak mapasin adine “Adi, jalan adi mulih .ampuayang beli adi. Jalan adi mulih”. I Grantang masaut alon,”kema suba beli mulih padidi! Depang tiang naanang sakit ati, diastun ngemasin tiang mati. Apa puara tiang idup tusing demenin rerama. I Cupak laut masaut, ”lamun adi tusing nyak mulih, kola lakar bareng nutug adi, natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan mereren alu adi, kola kenjel pesan nutug adi uli jumah.Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak dadua”. I Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, “Kema adi nglih yeh,kola nongosin takilane dini”. Nyrutcut I Grantang ngalih yeh.Suba liwat I Grantang ngalih yeh, pesu dayane I Cupak lakar nelahang isin takilane.Sepan-sepan I Cupak ngagah isin takilane lantas daara telahanga.Suba telah, kulit takilane besbesa tur urane di tanahe. I Cupak nyaru-nyaru pules geris-geris. Teka I Grantang ngalih yeh, dapetanga takilane Maura ditanahe.Lantas I Cupak dunduna teken I Grantang.I Cupak mapi-mapi kepupungan.“Aduh adi, apa mesbes takilane? Bas mekelo adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne nu laad-laadane jalan gagah ajak dadua”. Masaut I Grantang, ”nah daar suba beli! Ting tusing marasa seduk”. I Cupak madaar padidi, ngesop nasi nginem yeh, celekutan nigtig tangkah.Suud madaar I Cupak tag-taag nyiriang basing betek.
I Cupak ngajak I Grantang buin nglanturang pejalane. Jani kacerita ia neked di desa bencingah Puri Kediri. Di desane ento suung mangmung.Tusing ada anak majliwatan.I Cupak ngetor sambilanga nglanturang pejalane. Jani ia suba neked di Puri Kedirine. Ditu ada peken.Di pekene masih suung mangmung tuah ada dagang nasi aukud mengkeb medagang.I Grantang matakon, “nawegang jero dagang nasi, titiang matur pitaken, Napi wastanuene jagategat drpuniki? Napi mawinan jagat druene sepia?” I Dagang Nasi masaut, “jagate puniki mawasta jagat Kadiri.Jagate puniki keni bencana.Putran Ida Sang Prabu kapandung olih I Manaru”. Ida Sang Prabu ngamedalang wacana, “sapa sira jagi mrasidayang mademang I Menaru, jagi kaadegang agung ring jagate puniki. Wantah putran Ida jagi kaparabiang ring sang sane ngemademang punika”. I Cupak masaut elah, “ah Raja belog kalahang menaru.Kola anak suba biasa nampah Menaru, kema oraang teken rajane dini.Bantas Manaru aukud elah baan kola ngitungang”.I Grantang megat munyin beline, “eda beli bas sesumbar ngomong, awak tusing mawang matan manaru”.I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang nasi. “Inggih jero dagang nasi, durusang merika uningang ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi ngaturang ayah,ngamademang ipun I Menaru”. I Dagang nasi lantas gegeson tangkil ka puri. Nganteg di puri, I Dagang nasi matur, “inggih Ratu Sang Pabu sesuunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Menaru”. Mara keto atur I Dagang nasi, ledang Ida Prabu ngandika, “kema tunden ia tangkil ka Puri apang tawang gelah”.I Dagang nasi ngenggalang ngalih I Cupak teken I Grantang. Nganteg di peken dapetanga masehin lima mara suud madaar. I Grantang kimud kenehne nepukin beline setata ngaba basang layah.I Grantang lantas ngomong, “nawegang jero dagang nasi, belin titange iwawu ngambil ajengan ledang jero ngampurayang santukan titian nenten muat jinah”.I Cupak masaut, “saja kola nyemak nasi, ampra, tusing sida baan kola naanang basing layah”.I dagang nasi angen keneh ningeh munyine I Grantang. Munyine I Cupak sing kerunguang. I dagang nasi laut nekedang pengandikan Sang Prabu, apang tangkil ajak dadua. I Cupak ngajak I Grantang mepamit ngajak I dagang nasi. Teked di puri liu panjake malaib,kaden I Menaru. Kacrita mangkin sampun neked di puri. Ida Sang Prabu ngandika “eh cai jak dadua cai uli ije, nyen adan caine ? I Grantang matur alon.“ nawegang titiang ratu, titiyang I Grantang, puniki belin titiang I Cupak. Titiang misadia janten ngamademang meseh ipun Menaru. I Cupak ngomong “ kola seduk, kola lakar ngidih nasi abetekan. Basang kolane layah. Suud keto I Cupak ngajak I Grantang mapamit. Ida Prabu mapaica bungkung mas masoca mirah teken pejenengan Pui\ri Kediri. Ento pinaka cirin I Grantang dadi utusan.Gelisin cerita I Cupak bedak, lantas nepukin telaga linggah bek misi yeh.I Cupak lantas mareren maoraan teken adine. “adi mareren malu adi, kola bedak, kola ngalih yeh ditu tur ngedeng limane. “ede beli ditu ngalih yeh, ento yeh encehne I Menaru tusing dadi inem, beli”. Ningeh munyin adine keto, I Cupak makesiab ngetab-tab muane putih lemlem.I Grantabg nutugang majalan.Buin I Cupak nepukin gegumuk maririgan.I Cupak matakon teken adine, “nyen ane ngae gunung-gunungan dini adi?”
Ene tusing gunung-gunungan, ene taine I menaru beli. I Cupak nyerit baan takutne.”Aduh mati jani beli adi, yen amone geden taine lamun ape ye geden I Menaru adi? Jalan sube mulih adi!
I Grantang ngewalekang beline ane gedenan sanggup.Ngudyang beli keto?Tusing dadi ngelong janji. I Grantang ngancangang mejalan ngungsi umah I Menarune. I Cupak bejag-bejug nutug I Grantang.Ceritayang mangkin I Cupak teken I Grantang suba teked disisin goan I Menarue. I Cupak laut ngomong, “Adi..kola tusing bani tuun adi, adi dogen suba masiat ngalawan I Manaru. Kola ngantiang dini. Kewala ndih olas kola teken adi, tegul kola dini adi”. Bincuh I Grantang ngalih tali anggona negul I Cupak. Suba suud I Grantang negul beline, I Grantang laut matinget beline, ”ene tingalin tumbake buin ajahan beli! Yan bah kangin tumbake, sinah cirin tiang menang di pasiatan.Yan bah kelod, sinah tiang kalah”.I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I Grantang. “Ih iba manusa cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba mulih!”I Grantang laut masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula nyadia lakar ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”.I Manarulantas ngelur berang gati laut ngamuk. I Grantang lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur kasakitan basangne embud maura.
Kacerita jani I Cupak baduuran ningeh I Manaru ngelur.I Cupak pesu enceh, tetegulane telah pegat.I Cupak lantas ningalin umbake suba bah kangin. Mara I cupak masriagan kenehne liang. I Cupak laut ngomog “Adi..antos kola adi. Yan kola konden maan matanding ngajak I Manaru, jengah kola adi”.I Grantang ngomong uli goane teken I Cupak, “beli, tegarang entungang tali ebune ke goane!”I Cupak lantas ngentungang taline ento.I Grantang ngemban Ida Raden Dewi ngamenekang.I Grantang ngomong, “beli, ene jemak malu Ida Raden Dewi!”I Cupak nyemak Ida Raden Dewi tur kasirepang di beten punyan kayune.I Cupak ngenggalang megat tali bune sahasa kanti I Grantang ngeluntuk ke tengah goane.
Kacerita mangkin I Cupak ngiring Ida Raden Dewi nuju Puri Agung.Tan kaceriaang mangkin saget I Grantang sampun neked di Purine. Ida Sang Prabu ledang kayune tan sipi, gelis nyaup Ida Raden Dewi. Ida Sang Prabu lantas metemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh ia suba ngalaahan I Menaru tur ngewaliang Ida Raden Dewi ke Puri. Ditu I Cuak ngorang I Grantang suba mati lempaga baan I Manaru.
Kaceritayang mangkin I Cupak suba kaadegang Agung ring Puri. Makejang panjake keweh sasukat I Cupak madeg Agung.Sadina-dina gaene tuah nguling.
Kaceritayang mangkin I Grantang di tengah goane.I Grantang grapa-grepe bangun nyeselin dewek, “nguda kene lacure numadi?”I Grantang lantas nemuang daya bakal nganggon tulang I Manarune menek.Kanti jlempah-jlempoh I Grantang menek.Saking swecan Ida Sang Hyang Widhi, I Grantang lantas ngidaang menekuli goane ento. Disubane neked duuran,lantas ia nutugang pejalane nuju Puri. Ditu lantas I Grantang gnomon teken penyeroan I Cupake, “jero, tulunigin tiang. Matur ajebos ring Ida Sng Prabu”. Melaib panyeroane ka Puri ngawentenang indike ento teken Raden Cupak. I Cupak ingetnteken adine ane enu ngoyong di goane.Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung aji tikeh laut entungang dipasihe.
Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento. Uling semengan memencar yuara maan be nang aukud. Lantas, Pan Bekung ngentungang pencare di tanggu dori.Marasa baat pencare, mara penekanga bakatanga tikeh.Nanging tikehe ento buin entunganga.Buin Pan Bekung mulang pencar, buin bakatanga tikehe ane mara.Kanti gedeg basabg Pan Bekunge, laut tikehe abana menek tur gagaha.Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajakanake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.dadi kendel Pan Bekung teken Men Bekung maan nuduk pianak truna. Suba seken-seken seger, I Grantang ditu lantas ngae tetamanan.Magenepan bungane taneme.Bungane laut kaadep baan Men Bekung di pekene. Di peken, ada wong jero uli Puri Kediri meli bunga Men Bekunge makejang.
Kacerita,jani wong jerone suba neked di Puri. Laut bungane ento kaaturang ring Ida Raden Dewi. Mara Ida ngambil bungane abesik, jeg merawat anakbagus di bungane ento.Eling Ida teken I Grantang anak bagus ane ngematiang I Menaru. Ida Raden Dewi lantas metakon teken wong jerone, “dija nyai meli bungane ene? Buin mani ateh nyen gelah ka pasar apang matepuk teken dagang bunane ene”. Manine, kairing Ida Raden Dewi ka pasar numbas sekar.
Gelisang satua, kapanggih Men Bekung nyuun bunga mawarna-warna.Raden Dewi raris nampekin. Kagiat Ida nyingak bungkung mas masoca mirah ane anggona teken Men Bekung. Bungkunge ento druen Ida Sang Prabu Lingsir ane kapicaang teken I Grantang.raden Dewi ngandika ring Men Bekung, “ija umah memene? Ajakje gelah kemu apang gelah nawang”.
Gelisang satua, Ida Raden Dewi sampun neked di pondok Men Bekunge.Pan Bekung makwewengan nyumbah-nyumbah mendak rauh Ida Raden Dewi.Ningeh bapane makwewengan, I Grantang masih nyagjag.Ditu lantas I Grantang matemu ngajak Ida Raden Dewi.Raden Dewi nyagjag mlekut I Grantang tur nangis masesambatan. “Aduh beli,adi beli las ngutang tiang? Ngudiang beli tusing ka Puri ngalih tiang? Ngiring mangkin ka Puri beli! Tangkil ring Ida Sang Prabu”. I Grantang matur alon, ngaturang pejalane ane suba liwat.
Kaceritayang mangkin I Grantang teken Ida Raden Dewi suba neked di Puri.Sang Prabu maweweh-weweh nyingak putrin Ida anut masanding ngajak I Grantang.
Gelisang satua, mangkin I Cupak katundung uli Puri. I Grantang mangkin kaadegang Agung ring Puri. Sasukat I Grantang madeg Agung, jagate gemuh raharja.Panjake marasa girang suud ngayahin raja buduh.
A. TAFSIRAN MAKNA SECARA SEMIOTIK & HERMANIOTIK
o Tafsiran makna secara semiotik, yakni tafsiran mengenai segala kebiasaan dalam masyarakat yang dituangkan ke dalam karya sastra. Di dalamnya terdapat tanda dan petanda. Jadi tafsiran makna semitiotik dari satua di atas adalah sebagai berikut:











o Tafsiran makna secara Hermaniotik, yakni tafsiran makna secara religius. Jadi, tafsiran makna dari satua di atas adalah:
Di dalam satua I Cupak lan I Grantang, merupakan simbolis dari rwabineda yakni dua hal yang sangat berbeda namun pada dasarnya adalah satu. Dengan demikian, nilai yang diambil dari keseluruhan ceriya ini adalah bahwa Rwabineda dialam ini tidak dapat dipisahkan karena ia akan tetap bersanding satu dengan yang lain secara abadi.
.
B. UNSUR INTRINSIK
Adapun unsur intrinsik yang terdapat dalam satua I cupak lan I Grantang di atas adalah:
1. TEMA
Tema adalah makna atau arti karya sastra secara keseluruhan yang mengandung pesan atau pandangan seorang pengarang terhadap kebenaran yang diakuinya dan ingin disampaikan melalui karya sastra tersebut. Jadi, tema dari satua di atas adalah: Kemasyarakatan. Hal tersebut dibuktikan pada keadaan I Cupak dan I Grantang yang pekerjaannya sehari-hari menggarap sawah. Terlihat dalam kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike. I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak teka uli malali.
2. TOKOH DAN PENOKOHAN
Tokoh adalah para pelaku yang terdapat dalam sebuah karya fiksi yang merupakan ciptaan pengarang meskipun ada juga yang merupakan gambaran-gambaran dari orang-orang yang hidup di alam nyata. Sedangkan penokohan yakni pelukisan tokoh atau pelaku melalui sifat-sifat dan tingkah lakunya dalam sebuah cerita. Adapun tokoh – tokoh yang terdapat dalam satua di atas yakni:
Ø Tokoh utama ( Prontagonis ) yakni tokoh primer yang lebih mendominasi dari awal sampai akhir peristiwa dalam cerita membawa watak positif.
Dalam satua di atas tokoh utamanya yakni I Grantang. I Grantang asebagai tokoh utama karena dalam satua tersebut tokoh I Grantang yang mendominasi satua dari awal sampai akhir dan I Bintang Lara membawakan watak – watak dan tindakan yang bernilai positif di dalam satua tersebut. “Kaceritayang mangkin I Grantang di tengah goane.I Grantang grapa-grepe bangun nyeselin dewek, “nguda kene lacure numadi?”I Grantang lantas nemuang daya bakal nganggon tulang I Manarune menek.Kanti jlempah-jlempoh I Grantang menek.Saking swecan Ida Sang Hyang Widhi, I Grantang lantas ngidaang menekuli goane ento. Disubane neked duuran,lantas ia nutugang pejalane nuju Puri. Ditu lantas I Grantang gnomon teken penyeroan I Cupake, “jero, tulunigin tiang. Matur ajebos ring Ida Sng Prabu”. Melaib panyeroane ka Puri ngawentenang indike ento teken Raden Cupak. I Cupak ingetnteken adine ane enu ngoyong di goane.Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung aji tikeh laut entungang dipasihe.
Ø Tokoh sekunder ( Antagonis ) yakni tokoh yang berperan menghadapi atau bersama tokoh utama dalam membangun cerita dan membawa watak negatif.
Dalam satua diatastokoh sekundernya yakni I Cupak dan I Menaru, karena di dalam satua tersebut I Cupak dan I Menaru membawakan watak – watak yang bertentangan dengan tokoh utama, watak negatif. Hal tersebut terlihat pada kalimat: “I Cupak ingetnteken adine ane enu ngoyong di goane. Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung aji tikeh laut entungang dipasihe.”
Ø Tokoh Komplomenter yakni tokoh yang membantu peranan gerak tokoh utama dan tokoh sekunder dalam cerita.
Dalam satua tersebut terdapat tokoh komplomenter, diantaranya:
- Tokoh Komplomenter prontagonis, yakni tokoh yang membantu peranan tokoh utama yang memiliki sikap baik. Dalam satua di atas tokoh komplomenter protagonist yakni Jero Dagang Nasi, dapat dilihat dalam kutipan, “I Dagang nasi lantas gegeson tangkil ka puri. Nganteg di puri, I Dagang nasi matur, “inggih Ratu Sang Pabu sesuunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Menaru”
Men Bekung dan Pan Bekung, dapat dilihat dalam kutipan, “Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajakanake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.”
Wang Jerone, dapat dilihat dalam kutipan, “Buin mani ateh nyen gelah ka pasar apang matepuk teken dagang bunane ene”. Manine, kairing Ida Raden Dewi ka pasar numbas sekar.”
Tokoh – tokoh tersebut termasuk tokoh komplomenter prontagonis karena tokoh – tokoh tersebut yang membantu peranan gerak tokoh I Grantang.
Kemudian dari sudut dimensi, tokoh - tokoh di dalam satua tersebut adalah sebagai berikut:
1) Fisiologis yakni unsure yang meliputi usia, jenis kelamin, keadaan tubuh, dan ciri-ciri muka.
- I Cupak: berjenis kelamin laki – laki, gobane bocok, terlihat dalam kutipan, “I Cupak gobane bocok, kumis nyempe, kales brenges,bok barak, kekeh alah duk.”
- I Grantang: berjenis kelamin laki – laki, gobane alep, terlihat daam kutipan, “Nanging adine, I Gerantang elen pesan. Pangadegne lanjar, goba alep asing anake nepukin makejanngedotang.”
- Ida Sang Prabu : berjenis kelamin laki – laki
- I Menaru : berjenis kelamin laki – laki,
- Pan Bekung : berjenis kelamin laki – laki
- Men Bekung: berjenis kelamin wanita
- Ida Raden Dewi : berjenis kelamin wanita
2) Sosiologis yakni unsure mengenai status social, pekerjaan, peranan di dalam masyarakat, pendidikan,agama, hoby, dll.
· I Cupak: hoby makan, dapat dilihat dalam kutipan, “Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara acepok”
· I Grantang: rakyat biasa, dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak teka uli malali.”
· Ida Sang Prabu : seorang Raja, dapat dilihat dalam kutipan, “Nganteg di puri, I Dagang nasi matur, “inggih Ratu Sang Pabu sesuunan titiang, puniki wenten tamiu sareng kalih misadia jagi ngemademang I Menaru”.
· I Menaru: suka memperkosa wanita, dapat dilihat dalam kutipan, “Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.”
· Pan Bekung, nelayan, dapat dilihat dalam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento.”
· Men Bekung : pedagang bunga, dapat dilihat dalam kutipan, “Bungane laut kaadep baan Men Bekung di pekene.”
· Jero Dagang Nasi : dagang nasi dan rakyat biasa, dapat dilihat dalam kutipan, “nawegang jero dagang nasi, titiang matur pitaken, Napi wastanuene jagategat drpuniki? Napi mawinan jagat druene sepi?”
· Ida Raden Dewi : seorang Putri Raja, dapat dilihat dalam kutipan, “Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”
· Wong Jero : parekan, dapat dilihat dalam kutipan, “Di peken, ada wong jero uli Puri Kediri meli bunga Men Bekunge makejang.”
3) Psikologis yakni unsur yang meliputi mentalitas, moral, keinginan, dan perasaannya pribadi, sikap dan kelakuan (tempramen) juga IQnya.
- I Grantang:
· Rajin bekerja, dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.”
· Rendah Hati, dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang nglanturang munyine teken jero dagang nasi. “Inggih jero dagang nasi, durusang merika uningang ring Ida Sang Prabu. Titiang jagi ngaturang ayah,ngamademang ipun I Menaru”.
· Berani, dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I Grantang. “Ih iba manusa cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba mulih!”I Grantang laut masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula nyadia lakar ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”.I Manarulantas ngelur berang gati laut ngamuk. I Grantang lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur kasakitan basangne embud maura.”
· Tidak mudah menyerah dan cerdik, dapat dilihat dalam kutipan, “Kaceritayang mangkin I Grantang di tengah goane.I Grantang grapa-grepe bangun nyeselin dewek, “nguda kene lacure numadi?”I Grantang lantas nemuang daya bakal nganggon tulang I Manarune menek.Kanti jlempah-jlempoh I Grantang menek.Saking swecan Ida Sang Hyang Widhi, I Grantang lantas ngidaang menek uli goane ento.”
- I Cupak :
· Males, dapat dilihat dari kutipan, “Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak teka uli malali.”
· Pembohong, dapat dilihat dalam kutipan, “kola anak uling semengan matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”
· Rakus dan Loba, dapat dilihat dalam kutipan, “Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara acepok.”
· Penakut, dapat dilihat dalam kutipan, “Kacerita jani I Cupak baduuran ningeh I Manaru ngelur.I Cupak pesu enceh, tetegulane telah pegat.”
· Sombong, dapat dilihat dalam kutipan, “I Cupak masaut elah, “ah Raja belog kalahang menaru.Kola anak suba biasa nampah Menaru, kema oraang teken rajane dini.Bantas Manaru aukud elah baan kola ngitungang”.
- Meme dan Bapa :
· Mudah dihasut dan ringan tangan, dapat dilihat dalam kutipan, “Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.”
- Jero Dagang Nasi :
· Olas Asih, dapat dilihat dalam kutipan, “Nganteg di peken dapetanga masehin lima mara suud madaar. I Grantang kimud kenehne nepukin beline setata ngaba basang layah.I Grantang lantas ngomong, “nawegang jero dagang nasi, belin titange iwawu ngambil ajengan ledang jero ngampurayang santukan titian nenten muat jinah”.I Cupak masaut, “saja kola nyemak nasi, ampra, tusing sida baan kola naanang basing layah”.I dagang nasi angen keneh ningeh munyine I Grantang. Munyine I Cupak sing kerunguang.”
- Ida Sang Prabu :
· Tepat Janji, dapat dilihat dalam kutipan’ “Ida Sang Prabu ledang kayune tan sipi, gelis nyaup Ida Raden Dewi. Ida Sang Prabu lantas metemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh ia suba ngalaahan I Menaru tur ngewaliang Ida Raden Dewi ke Puri. Ditu I Cuak ngorang I Grantang suba mati lempaga baan I Manaru.
- Pan Bekung dan Men Bekung
· Olas Asih, dapat terlihat dalam kutipan, “Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajak anake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung. Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.”
- Ida Raden Dewi
· Sedih, dapat terlihat dalam kutipan, “Raden Dewi nyagjag mlekut I Grantang tur nangis masesambatan. “Aduh beli,adi beli las ngutang tiang? Ngudiang beli tusing ka Puri ngalih tiang? Ngiring mangkin ka Puri beli! Tangkil ring Ida Sang Prabu”.
3. Alur
Alur merupakan pengurutan peristiwa atau kejadian untuk membentuk tulang punggung sebuah cerita dengan memperhatikan kesatuan yang padu sehingga terbentuk keutuhan cerita. Alur dapat dibedakan menurut susunan dan jenisnya.
· Alur menurut susunannya
Menurut susunannya alur dapat dibedakan menjadi tiga, yakni:
1. Alur lurus (Susunan cerita yang dimulai dari kejadian awal diteruskan dengan kejadian-kejadian berikutnya dan berakhir pada pemecahan masalah)
2. Alur flash back (Penyusunan carita dari bagian akhir bergerak ke depan menuju awal cerita)
3. Alur gabungan (gabungan antara alur maju dan flash back)
Menurut susunannya satua I Cupak teken I Grantang menggunakan alur gabungan karena cerita tersebut tidak hanya dimulai dari kejadian awal namun terdapat pula penceritaan kejadian yang telah lewat. Hal tersebut dapat terlihat dalam kutipan, “I Grantang matur alon, ngaturang pejalane ane suba liwat.”
· Alur Menurut jenisnya
Menurut jenisnya alur dapat dibedakan menjadi dua yakni:
1. Alur rapat (alur yang pengembangannya hanya berpusat pada satu tokoh.)
2. Alur renggang (pengembangan cerita yang tidak hanya berkisar pada tokoh utama melainkan ada pula pengembangan pada tokoh lainnya.)
Menurut jenisnya satua I Cupak teken I Grantang menggunakan alur renggang karena pengembangan cerita bukan hanya berpusat pada satu tokoh saja namun terdapat pengembangan tokoh- tokoh yang lainnya. Misalnya, Pan Bekung lan Men Bekung yang terlihat dealam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento. Uling semengan memencar yuara maan be nang aukud. Lantas, Pan Bekung ngentungang pencare di tanggu dori.Marasa baat pencare, mara penekanga bakatanga tikeh.Nanging tikehe ento buin entunganga.Buin Pan Bekung mulang pencar, buin bakatanga tikehe ane mara.Kanti gedeg basabg Pan Bekunge, laut tikehe abana menek tur gagaha.Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajakanake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.dadi kendel Pan Bekung teken Men Bekung maan nuduk pianak truna. Suba seken-seken seger, I Grantang ditu lantas ngae tetamanan.Magenepan bungane taneme.Bungane laut kaadep baan Men Bekung di pekene. Di peken, ada wong jero uli Puri Kediri meli bunga Men Bekunge makejang.”
· Gerak Alur Fiksi
Gerak Alur Fiksi ada tiga yakni:
- Bagian permulaan (begining)
- Bagian pertengahan (Middle)
- Bagian akhir (Ending)
Gerak alur fiksi satua I Cupak teken I Grantang terdiri dari:
ü Bagian Permulaan, kutipan: ”Ada katuturan satwa, I Cupak teken I Grantang.Manyama ajaka dadua.I Cupak ane kelihan, I Gerantang ne cenikan. I Cupak gobane bocok, kumis nyempe, kales brenges,bok barak, kekeh alah duk. Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara acepok.Nanging adine, I Gerantang elen pesan. Pangadegne lanjar, goba alep asing anake nepukin makejanngedotang. Kemikane manis tur anteng magarapn.”
ü Bagian Pertengahan, kutipan “Kacerita jani I Cupak ningal umah ngalain meme bapane lakar ngruruh I Grantang. Gelur-gelur I Cupak ngaukin adine “adi..adi.. adi Grantang.. ene kola teka ngaba takilan.. adi!” Pamragat, bakat baana nutug adine, tepukina di tengah alase. Ditu lanas I Cupak mapasin adine “Adi, jalan adi mulih .ampuayang beli adi. Jalan adi mulih”. I Grantang masaut alon,”kema suba beli mulih padidi! Depang tiang naanang sakit ati, diastun ngemasin tiang mati. Apa puara tiang idup tusing demenin rerama. I Cupak laut masaut, ”lamun adi tusing nyak mulih, kola lakar bareng nutug adi, natakin panes tis, suka duka ajak dadua. Jalan mereren alu adi, kola kenjel pesan nutug adi uli jumah.Ene kola ngaba takilan, jalan gagah ajak dadua”. I Cupak lantas nunden adine ngalih yeh, “Kema adi nglih yeh,kola nongosin takilane dini”. Nyrutcut I Grantang ngalih yeh.Suba liwat I Grantang ngalih yeh, pesu dayane I Cupak lakar nelahang isin takilane.Sepan-sepan I Cupak ngagah isin takilane lantas daara telahanga.Suba telah, kulit takilane besbesa tur urane di tanahe. I Cupak nyaru-nyaru pules geris-geris. Teka I Grantang ngalih yeh, dapetanga takilane Maura ditanahe.Lantas I Cupak dunduna teken I Grantang.I Cupak mapi-mapi kepupungan.“Aduh adi, apa mesbes takilane? Bas mekelo adi ngalih yeh kanti takilane bakat kalain pules. Nah ne nu laad-laadane jalan gagah ajak dadua”. Masaut I Grantang, ”nah daar suba beli! Ting tusing marasa seduk”. I Cupak madaar padidi, ngesop nasi nginem yeh, celekutan nigtig tangkah.Suud madaar I Cupak tag-taag nyiriang basing betek.”
ü Bagian akhir, kutipan, “Gelisang satua, mangkin I Cupak katundung uli Puri. I Grantang mangkin kaadegang Agung ring Puri. Sasukat I Grantang madeg Agung, jagate gemuh raharja. Panjake marasa girang suud ngayahin raja buduh.”
Pengembangan gerak alur fiksi
Pengembangan gerak alur fiksi dapat dibedakan menjadi enam bagian:
1. Awal (pengenalan tokoh)
2. Tikaian (konflik antar tokoh)
3. Gawatan (konflik semakin seru)
4. Puncak (puncak konflik antar tokoh)
5. Leraian (konflik semakin reda alur mulai terungkap)
6. Akhir (konflik terselesaikan)
Pengembangan gerak alur fiksi pada satua I Cupak teken I Grantang tediri dari:
1. Awal, dengan kutipan “Ada katuturan satwa, I Cupak teken I Grantang.Manyama ajaka dadua.I Cupak ane kelihan, I Gerantang ne cenikan. I Cupak gobane bocok, kumis nyempe, kales brenges,bok barak, kekeh alah duk. Basang gede, madaar kereng pesan.Akukusan daara acepok.Nanging adine, I Gerantang elen pesan. Pangadegne lanjar, goba alep asing anake nepukin makejanngedotang. Kemikane manis tur anteng magarapn. Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike. I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.Suba suud I Grantang matekap, mara I Cupak teka uli malali.
Yadiastun keto bikas beline, nanging alus penampine I Grantang.I Grantang memunyi alus “kema beli malunan mulih!Tiang lakar manjus malu bedik”.I Cupak masaut gangsar “nah lamun keto kola lakar malunan mulih adi”.I Cupak laut majalan mulih.Suba joh liwat uli sig I Grantange, ditu lantas I Cupak maguyang di endute kanti awakne daki misi endut.I Cupak nyaru majalan mulih jlempah-jlempoh.”
2. ”Tikaian, kutipan “Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut nyagjag laut nakonin “cening-cening bagus, ngdiang cening padidi mulih?Adin ceninge dija?”Masaut lantas I Cupak sambilanga ngeling “kola anak uling semengan matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”.Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.Lege keneh I Cupake ningeh bapane pedih teken I Grantang.Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna bapa ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija cai maan ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba keto keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan bapane ento. Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin tiange I Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah.I Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit kenehne ningeh munyin bapane.”
3. Gawatan, kutipan “Grantang ngancangang mejalan ngungsi umah I Menarune. I Cupak bejag-bejug nutug I Grantang.Ceritayang mangkin I Cupak teken I Grantang suba teked disisin goan I Menarue. I Cupak laut ngomong, “Adi..kola tusing bani tuun adi, adi dogen suba masiat ngalawan I Manaru. Kola ngantiang dini. Kewala ndih olas kola teken adi, tegul kola dini adi”. Bincuh I Grantang ngalih tali anggona negul I Cupak. Suba suud I Grantang negul beline, I Grantang laut matinget beline, ”ene tingalin tumbake buin ajahan beli! Yan bah kangin tumbake, sinah cirin tiang menang di pasiatan.Yan bah kelod, sinah tiang kalah”.I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I Grantang. “Ih iba manusa cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba mulih!”I Grantang laut masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula nyadia lakar ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”.
4. Puncak, kutipan ” I Manaru lantas ngelur berang gati laut ngamuk. I Grantang lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur kasakitan basangne embud maura.”
5. Leraian, kutipan “Gelisang satua, Ida Raden Dewi sampun neked di pondok Men Bekunge.Pan Bekung makwewengan nyumbah-nyumbah mendak rauh Ida Raden Dewi.Ningeh bapane makwewengan, I Grantang masih nyagjag.Ditu lantas I Grantang matemu ngajak Ida Raden Dewi.Raden Dewi nyagjag mlekut I Grantang tur nangis masesambatan. “Aduh beli,adi beli las ngutang tiang? Ngudiang beli tusing ka Puri ngalih tiang? Ngiring mangkin ka Puri beli! Tangkil ring Ida Sang Prabu”. I Grantang matur alon, ngaturang pejalane ane suba liwat.”
6. Akhir, kutipan “Gelisang satua, mangkin I Cupak katundung uli Puri. I Grantang mangkin kaadegang Agung ring Puri. Sasukat I Grantang madeg Agung, jagate gemuh raharja.Panjake marasa girang suud ngayahin raja buduh.”
4. LATAR
Latar yakni situasi atau kondisa yang menjadi tumpuan cerita dan karenanya juga penting dalam rangka mengembangangkan cerita dengan latar dapat memberikan kejelasan mengenai dimana terjadi, kapan waktu kejadiaanya, serta suasana yang tercipta untuk memudahakan pengimajinasian dan pemahaman.
v Latar tempat yakni unsure yang menggambarkan lokasi terjadinya peristiwa yang diceritakan dalam sebuah cerita.
Dalam satua di atas latar tempatnya yakni:
ü Di Sawah, dapat dilihat dalam kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike.”
ü Di Depan Rumah, dapat dilihat dalam kutipan, “Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling.”
ü Di Hutan, dapat dilihat dalam kutipan, “Pamragat, bakat baana nutug adine, tepukina di tengah alase.”
ü Di Bencingah, dapat terlihat dalam kutipan, “Jani kacerita ia neked di desa bencingah Puri Kediri.”
ü Di Pasar, dapat dilihat dalam kutipan, “Ditu ada peken.Di pekene masih suung mangmung tuah ada dagang nasi aukud mengkeb medagang.”
ü Di Puri, dapat terlihat dalam kutipan, “Kacrita mangkin sampun neked di puri.”
ü Di Goa I Menaru, dapat terlihat dalam kutipan, “Ceritayang mangkin I Cupak teken I Grantang suba teked disisin goan I Menarue.”
ü Di Laut, dapat dilihat dalam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento.”
ü Di Rumah Pan Bekung lan Men Bekung, dapat dilihat dalam kutipan, “Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.”
v Latar waktu yakni unsure yang menggambarkan kapan peristiwa itu terjadi.
Dalam satua tersebut latar watunya yakni:
ü Sedek Dina Anu, terdapat dalam kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike.”
ü Buin Manine, dapat terlihat dalam kutipan, “Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento.”
ü Semengan, dapat dilihat dalam kutipan, “Uling semengan memencar yuara maan be nang aukud.”
v Latar Sosial yakni unsure yang mencakup hal-hal yang berhubungan dengan kondisi tokoh atau masyarakat yang diceritakan dalam sebuah cerita. Termasuk didalamnya adat istiadat, keyakinan, perilaku, budaya dan sebagainya.
ü Latar social yang terkandung dalam satua tersebut yakni budaya Bali. dimana hal tersebut dapat dilihat dari nama-nama orang Bali zaman dulu di lihat dari status sosialnya, misalnya: orang yang tidak punya anak diberi nama men bekung dan pan bekung. Selain itu kehidupan masyarakat pada zaman itu adalah bertani. Terlihat pada kutipan, “Kacerita sedek dina anu, I Cupak ajak I Grantang matekap di carike. I Grantang matekap nuutang sampi, nanging beline I Cupak malali dogen.Tusing runguanga adine magae.” Alat yang digunakan untuk membajakpun masih tradisional yakni sapi dan tengala.
v Latar Emosional yakni unsur yang menyangkut tentang konflik emosi seorang tokoh, sehingga latar cerita pun total berupa emosi. Latar emosi ini terbaca melalui dialog-dialog perenungan perasaan tokoh.
ü I Grantang, dapat dilihat dalam kutipan, “I Grantang grapa-grepe bangun nyeselin dewek, “nguda kene lacure numadi?”
ü I Cupak, daoat dilihat dalam kutipan, “I Cupak inget teken adine ane enu ngoyong di goane.Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung aji tikeh laut entungang dipasihe.”
5. Plot
Plot yakni rangkaian yang ada di dalam cerita yang mengandung unsure sebab akibat. Dalam satua I Cupak lan I Grantang, plotnya adalah pada saat I Cupak berbohong pada orang tuanya sehingga I Grantang diusir dari rumah. Kutipannya: “Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut nyagjag laut nakonin “cening-cening bagus, ngdiang cening padidi mulih?Adin ceninge dija?”Masaut lantas I Cupak sambilanga ngeling “kola anak uling semengan matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”.Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.Lege keneh I Cupake ningeh bapane pedih teken I Grantang.Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna bapa ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija cai maan ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba keto keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan bapane ento. Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin tiange I Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah.I Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit kenehne ningeh munyin bapane.
6. Insiden
Insiden adalah peristiwa atau kejadian yang terkandung dalam cerita, besar atua kecil yang keseluruhan menjadi kerangka yang membangun atau membentuk struktur cerita tersebut.
Menurut sukada ada dua macam insiden yakni :
1. Insiden pokok (mengandung ide-ide pokok cerita yang menjurus pada kesimpulan cerita)
2. Insiden sampingan (insiden yang menyimpang dari sebab,akibat yang logis yang mengandung ide-ide sapingan dan karena itu tidak menjurus atau menunjang adanya plot)
Insiden pokok yang terdapat dalam satua I Cupak lan I Grantang:
1. Jani kacerita I Grantan suba mulih uling di carike.I Grantang mejalan jlempah-jlempoh kabatek baan kenjelne baliwat.Suba teked jumahne, sahasa bapane teka nyagjag nyambak tur nigtig. Bapane ngomong “makaad cai Grantang! Nirguna bapa ngelah panak cai. Goba melah, solah jele tur tuara demen nyemak gae.Dija cai maan ajah-ajahan keto?”I Grantang ngeling sigsigan marasa teken dewek kena pisuna.Ngomong laut I Grantang ajak bapane pegat-pegat. “nah bapa… yan suba keto keneh bapane lakar nundung tiang uli jumah, tiang nerima pesan trsnan bapane ento. Dumadak sepekaad tiange uli dini, bagia idup bapa ngajak belin tiange I Cupak”.Amonto I Grantang ngomong teken bapane laut majalan makaad uli jumah.I Gantang jlempah-jlempoh majalan naanang basangne seduk.Sakit kenehne ningeh munyin bapane.
2. I Grantang laut tuun ke goane.Teked di tengah goane tepukina I Menaru nagih marikosa Raden Dewi.I Manaru matolihan tur matabat I Grantang. “Ih iba manusa cuil, wanen iba mai. Yan iba mabudi idup, matulak iba mulih!”I Grantang laut masaut wiring, “Apa oraang iba Manaru?Kai teka mai ula nyadia lakar ngamatiang iba.Kai lakar mendak Ida Raden Dewi putrin Sang Prabu.Kai lakar ngiring Ida ka Puri”.I Manarulantas ngelur berang gati laut ngamuk. I Grantang lantas nebek I Menaru aji keris pajenengan. I Manaru ngelur kasakitan basangne embud maura.
3. Kaceritayang mangkin I Grantang di tengah goane.I Grantang grapa-grepe bangun nyeselin dewek, “nguda kene lacure numadi?”I Grantang lantas nemuang daya bakal nganggon tulang I Manarune menek.Kanti jlempah-jlempoh I Grantang menek.Saking swecan Ida Sang Hyang Widhi, I Grantang lantas ngidaang menekuli goane ento. Disubane neked duuran,lantas ia nutugang pejalane nuju Puri. Ditu lantas I Grantang gnomon teken penyeroan I Cupake, “jero, tulunigin tiang. Matur ajebos ring Ida Sng Prabu”. Melaib panyeroane ka Puri ngawentenang indike ento teken Raden Cupak. I Cupak inget teken adine ane enu ngoyong di goane.Ditu lantas I Cupak ngelur nunden panjakne ngejuk tur gulung aji tikeh laut entungang dipasihe.
4. I Grantang matur alon, ngaturang pejalane ane suba liwat. Kaceritayang mangkin I Grantang teken Ida Raden Dewi suba neked di Puri.Sang Prabu maweweh-weweh nyingak putrin Ida anut masanding ngajak I Grantang.
· Insiden Sampingan dari satua I Cupak lan I Grantang yakni:
ü Kacerita jani ia suba neked diwangan umahne. Laut ia gelur-gelur ngeling. Meme bapane tengkejut nyagjag laut nakonin “cening-cening bagus, ngdiang cening padidi mulih?Adin ceninge dija?”Masaut lantas I Cupak sambilanga ngeling “kola anak uling semengan matekap pedidi.I Grantang anak melali digen uli semeng ngenemin luh-luh”.Mara amonto I Cupak masadu, bapane suba berang gati teken I Grantang.Bapane ngrum-rum I Cupak “nah mendep dewa mendep.Lamun I Cupak teka, lakar tundung bapa uli jumah.Lege keneh I Cupake ningeh bapane pedih teken I Grantang.Apang tusing ketara dayane jele, I Cupak pesu ngaba siap lakar mabongbong.
ü Kacerita jani I Cupak ningal umah ngalain meme bapane lakar ngruruh I Grantang. Gelur-gelur I Cupak ngaukin adine “adi..adi.. adi Grantang.. ene kola teka ngaba takilan.. adi!” Pamragat, bakat baana nutug adine, tepukina di tengah alase. Ditu lanas I Cupak mapasin adine “Adi, jalan adi mulih .ampuayang beli adi. Jalan adi mulih”.
ü Kacerita jani I Cupak baduuran ningeh I Manaru ngelur.I Cupak pesu enceh, tetegulane telah pegat.I Cupak lantas ningalin umbake suba bah kangin. Mara I cupak masriagan kenehne liang. I Cupak laut ngomog “Adi..antos kola adi. Yan kola konden maan matanding ngajak I Manaru, jengah kola adi”.I Grantang ngomong uli goane teken I Cupak, “beli, tegarang entungang tali ebune ke goane!”I Cupak lantas ngentungang taline ento.I Grantang ngemban Ida Raden Dewi ngamenekang.I Grantang ngomong, “beli, ene jemak malu Ida Raden Dewi!”I Cupak nyemak Ida Raden Dewi tur kasirepang di beten punyan kayune.I Cupak ngenggalang megat tali bune sahasa kanti I Grantang ngeluntuk ke tengah goane.
ü Kacerita mangkin I Cupak ngiring Ida Raden Dewi nuju Puri Agung.Tan kaceriaang mangkin saget I Grantang sampun neked di Purine. Ida Sang Prabu ledang kayune tan sipi, gelis nyaup Ida Raden Dewi. Ida Sang Prabu lantas metemuang Ida Raden Dewi teken I Cupak sawireh ia suba ngalaahan I Menaru tur ngewaliang Ida Raden Dewi ke Puri. Ditu I Cuak ngorang I Grantang suba mati lempaga baan I Manaru.
ü Kaceritayang mangkin I Cupak suba kaadegang Agung ring Puri. Makejang panjake keweh sasukat I Cupak madeg Agung.Sadina-dina gaene tuah nguling.
ü Buin manine, kacerita Pan Bekung memencar di pasihe ento. Uling semengan memencar yuara maan be nang aukud. Lantas, Pan Bekung ngentungang pencare di tanggu dori.Marasa baat pencare, mara penekanga bakatanga tikeh.Nanging tikehe ento buin entunganga.Buin Pan Bekung mulang pencar, buin bakatanga tikehe ane mara.Kanti gedeg basabg Pan Bekunge, laut tikehe abana menek tur gagaha.Makesiab Pan Bekung ningalin anak cenik.Ia laut ngenggalang ngajakanake ceni ento mulih. Teked jumahne, pretenina baan Men Bekung.Sewai-wai gaenanga bubuh tur uliganga boreh.Sayan wai, sayan misi awakne I Grantang.dadi kendel Pan Bekung teken Men Bekung maan nuduk pianak truna. Suba seken-seken seger, I Grantang ditu lantas ngae tetamanan.Magenepan bungane taneme.Bungane laut kaadep baan Men Bekung di pekene. Di peken, ada wong jero uli Puri Kediri meli bunga Men Bekunge makejang.
7. Amanat
Amanat yakni ajaran moral atau pesan yang ingin disampaikan oleh pengarang melalui karyanya.
v Amanat yang terkandung di dalam satua I Cupak teken I Grantang yakni:
Kebaikan akan selalu menang meskipun banyak rintangan dan tantangan yang akan dihadapi di dalam melaksanakan kejiban atau kegiatan , sedangkan keburukan kalah.
v Laksanakanlah perbuatan yang baik karena dengan perbuatan baik niscaya akan mendapatkan kebahagiaan. Jauhilah perbuatan buruk dan jangan melakukan perbuatan-perbuatan yang buruk karena pada akhirnya nanti akan menyebabkan kesengsaraan.
v Karma Phala tidak dapat dihindari. Perbuatan yang baik dilaksanakan, baik pula hasilnya. Begitu pula sebaliknya, perbuatan buruk yang dilaksanakan, buruk pula hasilnya.
C. UNSUR EKSTRINSIK
Unsur Ekstrinsik adalah segala macam unsure yang ikut mempengarub\hi karya sastra tersebut seperti factor social, ekonomi, tata nilai, kebudayaan, social politik dari pengarang.
Jadi unsure ektrinsik dari satua I Cupak lan I Grantang yakni:
Penulis buku ini adalah I Nyoman Kanduk Supatra. Adalah anak ketiga dari empat bersaudara. Ia dilahirkan di Denpasar pada hari Sanuscara Kliwon Wuku Kuningan, 26 Juli 1968, Banjar Yang Batu Kangin, Denpasar. Pendidikan yang pernah ditempuh yakni:
- SD Markandea (SD 15 Dangri)
- SMP Sumerta (SMP 8 Denpasar)
- SMA 1 Denpasar tahun 1988
- Dan Fakultas Kedokteran Hewan Universitas Udayana.
Berminat dalam bidang social, seni budaya, adat dan agama Hindu. Beberapa tulisan yang telah dipublikasikan adalah:
- Keutamaan Tirta Yatra
- Dana Punia Jalan Menuju Tuhan
- Satua Bali Jilid I dan II
- Butir-butir Susila Agama Hindu
- I Pasung Grigis Maha Patih Bali Aga
- Ki Balian Batur Guru Aji Pengiwa
- Ki Gede basur Antara Asmara dan Ilmu Hitam.
- dan Sigug; Karakter Bali Moderen dan Pudarnya Orang Bali, penuntun Dasar Praktis Sembahyang.
DAFTAR PUSTAKA
Supatra, Kanduk I Nyoman. Cupak ke Brahma Loka. Denpasar : Pustaka Bali Post.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar